باغ ویلای اعتماد؛ فیروز فیروز

عنوان پروژه: باغ ویلای اعتماد
کاربری: مسکونی
موقعیت: تهران، دماوند
سال ساخت: 1391
متراژ: 8000 مترمربع
مقیاس: متوسط ( 5001 تا 15000 متر مربع )
وضعیت اجرایی: ساخته شده
کارفرما یا سازنده: آقای اعتماد

توضیحات پروژه باغ ویلای اعتماد

باغ اعتماد واقع‌شده در روستای احمدآباد از توابع شهرستان دماوند در شرق تهران در منطقه‌ای زیبا و خوش آب ‌و‌هوا و نسبتاً سرد، در دامنۀ کوه‌های البرز قرار‌دارد، باغ- ویلایی به مساحت تقریبی ۸۰۰۰ مترمربع است. این باغ در گذشته وسعت بیشتری داشته ولی بعدها بخشی از آن جدا شده و به شخص دیگری واگذار شده است. کار بازسازی این باغ در پاییز ۱۳۸۹ به دفتر فیروز فیروز و همکاران سپرده‌ شد و در پاییز ۱۳۹۱ خاتمه یافت. رویکرد اصلی طراحی در این پروژه، بازسازی آن با حداقل تغییرات در وضع موجود و در عین حال معنابخشی دوچندان به فضای ییلاقی مالک بوده است. جانمایی تاسیسات و ساختمانهای موجود در باغ عمدتا حفظ شده و باتوجه به طرح بازسازی، بعضا کاربری بهینه ای به خود گرفته اند. حفظ جانمایی ها و بهینه سازی، همه در راستای بالا بردن ارزش خاطره انگیزی و دلپذیری فضا برای مالک ارزش گذاری شده است. ضلع غربی زمین که پیش تر نیز مثلثی از ساختمان اصلی(۲۲۸ مترمربع در ۲ طبقه)، ساختمان مهمان(۵۶ مترمربع) و استخر را تشکیل داده بود، دارای پتانسیلی بالقوه مبنی بر ایجاد حس تجمع و پرسپکتیوهای بیاد ماندنی بود. فضایی که با نورپردازی، کفسازی و ایجاد محورهای موثر می توانست در ساعات مختلف روز، اعضای خانواده را برای صرف وعده های غذایی و یا انجام سرگرمی ها دور هم جمع کند. هدف از مرمت این بنا حفظ عناصر باارزش موجود، منطبق بر الگوی پیشینه خود بوده است. بنایی دو طبقه با پی سنگی و جرزهایی از خشت و گل و تیرهای چوبی که با کاهگل اندود شده و رویه ی نهایی آن نیز از گچ می باشد. پوشش اکثر فضاها نیز طاق ضربی با تیرچوبی بود. خرپایی از جنس چوب تبریزی با روکشی حلبی نیز سقف نهایی ساختمان را تشکیل می دهد . قرینه کردن ایوان های شرقی و غربی، هم راستا کردن ضلع جنوبی ساختمان، متعادل کردن ارتفاع پلکان سنگی و از طرفی، حفظ جرز دیوارها، جزئیات ستونهای گچی ایوان، پلکان سنگی و جانمایی درست فضاها از جمله نکات قابل توجه برای طراح بوده است.
در مقابل این بنا، ساختمان دیگری در سمت چپ ورودی قرار دارد که به صلاحدید معمار و توجیه کارفرما حفظ گردید. ساختمانی ساده با نگاه و الهام از ساختمان اصلی است که به دلیل نیاز چنین باغی به ساختمان مهمان از یک سو و نیز وجود ساختمانی بلااستفاده در این قسمت از باغ حفظ و بازسازی گشت.
حفظ سادگی و حجم ساختمان، جهت در حاشیه ماندن و ایجاد تزیینات و جزییات مشترک با ساختمان اصلی زبان مشترکی را برای این دو بنا در باغ اعتماد تعریف کرد. در آخر استخر پهن شده بر گستره ی حیاط حدفاصل دو ساختمان دیده می شود. این فضا با بهره گیری از استخر آبیاری قدیمی و بلااستفاده ی باغ و احیای آن بوجود آمده است. طراحی کفسازی خاص و نورپردازی اطراف، درختکاری حاشیه استخر نوعی تاکید و توجه به استخر را تلقین می کند. درعین‌حال طراحی باغ با توجه به ویژگی‌های باغ‌سازی ایرانی و بر اساس ایدۀ بازآفرینی باغ ایرانی انجام شده‌است. به‌این‌ترتیب طراحی باغ دماوند بهانه‌ای برای مرور دوبارۀ باغ‌سازی ایرانی، کشف جوهر درونی باغ، و ارزش‌ها و کیفیات نهفته در آن شد. بدون شک مفاهیم و ویژگی‌های دیگری در شکل‌گیری و دوام باغ ایرانی دخیل بوده‌اند. در ادامه به مهم‌ترین‌های آن‌ها که در طراحی باغ دماوند نیز مورد توجه قرارگرفته‌اند اشاره می‌شود.
آب از ارکان اصلی هر باغ است. اما در باغ ایرانی مانند دیگر عناصر طبیعی، هم نمادین و هم سود رسان است. در باغ اعتماد آب به صورت حوض، استخر و جویهای آب در محورها و در اطراف کرتها بچشم میخورد. این آب، از چشمه ای در نزدیکی باغ و یک حلقه چاه در داخل باغ تأمین می شود. باغ اعتماد هر ده روز، به مدت دوازده ساعت از آب این چشمه سیراب می شود. در باغ دماوند، بر روی محور اصلی و در مرکز باغ، حوضی مربع شکل طراحی شده است که فضایی کوچک را در اطراف خود تعریف می کند. این حوض «چشم خدا» در باغ، و این فضا محل حضور نمادین آب، و ادای احترامی به باورهای عمیق ایرانیان و ستایش و عشق همیشگی شان نسبت به آن است.
در باغ اعتماد از همان روش سنتی آبیاری در باغ ایرانی استفاده می شود. در این روش کرتها به صورت «غرقآبی» آبیاری می شوند اما در محور اصلی، آب به صورت دائمی در پای درختان روان است. منظرۀ خیابان اصلی باغ، که خیابانی متقارن با دو جوی آب در دو سمت آن در پای ردیف منظم درختان است. استخوانبندی اصلی باغ دماوند را یک محور اصلی طولی شکل میدهد که دو ورودی شرقی و غربی را در دو انتهای باغ به هم متصل میکند. این محور، وحدت درونی و انسجام ساختار باغ را تضمین میکند. ورودی غربی باغ که پیش از این به دسترسی سواره اختصاص داشته، محدود به یک دسترسی پیاده خصوصی شده است. با ورود از در غربی به سکویی که محوطه ساختمان اصلی، چنار تنومند روبروی آن، و استخر را در برمی گیرد قدم می گذاریم.
این محوطه که خصوصی ترین فضای باغ است، در بالاترین نقطه آن واقع شده و به کل باغ ویلای اعتماد اشراف دارد. با پایین آمدن از این سکو، حرکت در مسیر اصلی و نیز گذشتن از میان کرتهای میوه درک ملموسی از فضای باغ شکل میگیرد. ورودی دیگر باغ در انتهای شرقی این مسیر، به دسترسی سواره و پیاده اختصاص دارد. دو مسیر فرعی شمالی-جنوبی در طول باغ، دسترسی به ساختمان‌های فرعی و فضاهای پشتیبانی مثل سرایداری، گلخانه و پارکینگ را ممکن می‌سازند. باغ ایرانی محصور است با دیوارهایی بلند که آرامش درون آن را از هیاهوی جهان پیرامون جدا می‌کند. این دیوار در باغ اعتماد حضوری قاطع، صریح و پررنگ دارد. قاب‌بندی‌های آجری در همنشینی با سطوح کاهگلی، در عین هماهنگی با زمینۀ روستایی باغ، بافتی ریتمیک به آن داده‌اند که حضور آن را در سرتاسر محدودۀ باغ به رخ می‌کشد.
گسترۀ چهارگوش: باغ اعتماد زمینی با ابعاد نامنظم و کشیدگی شرقی-غربی دارد. بر مرزهای این محدوده با کاشت ردیف درختان تبریزی در چهار کنج باغ تأکید شده است. چهار کنج، نمادی از شکل مستطیلی باغ ایرانی است. چهارگوشی که بدون توجه به اقتضای شکل محیط، توپوگرافی، یا سایر موانع، گستره اصلی باغ ایرانی را تشکیل می دهد و در تقسیمات ریزتر و فرعی هم استفاده می شود. شکل و هندسۀ باغ، استقرار بناها و رابطۀ معماری و باغ، منظره‌پردازی، سلسله مراتب فضایی و سیستم آبرسانی و نحوۀ کاشت، همه یکپارچگی و وحدت را در ساختار باغ منعکس می‌کنند. ولی این ساختار و نظم صریح که کلیت باغ را شکل می‌دهد، در طراحی جزء فضاها، جای خود را به گوناگونی و تنوع می‌دهد که نشان از طبیعت‌گرایی باغ ایرانی دارد. منظره اصلیِ باغ ایرانی پرسپکتیوی عمیق و یک‌نقطه‌ای بر روی محور اصلی است که انسان را به تأمل و تمرکز فرامی‌خواند و آرامشی را در درون او به‌وجود می‌آورد. در این محور، تنوع به حداقل می‌رسد و توجه به معانی پنهان در ورای زیبایی‌طبیعت جلب می‌شود. این منظره، دربردارندۀ حس معنویتی است که در تک‌تک اجزاء باغ ایرانی حضور دارد. تجربه تماشا، تجربه‌ای‌ست که در بطن رابطه متقابل کوشک و باغ اتفاق می‌افتد. این تجربه در باغ اعتماد، با یکی شدن منظرۀ باغ با منظرۀ کوه‌های اطراف، غنی‌تر می‌شود. در اینجا ساختمان اصلی در محور باغ قرار نگرفته، ولی شیب زمین و طرح کاشت به‌گونه‌ای است که از ایوان اصلی ساختمان تا کوه‌های دوردست را می‌توان تماشا کرد.
در باغ اعتماد، طراحی کاشت با توجه به نحوۀ کاشت در باغ ایرانی و نیز وضع درختان و ساختمان‌های موجود صورت گرفته‌است. در مسیر اصلی، درختان سرو در لابلای درختان میوۀ موجود طوری کاشته می‌شوند که نظم و پرسپکتیو متقارنی را بر روی محور ایجاد کنند. در قسمت عریض‌تر مسیر، که به منظور دسترسی سواره ایجاد شده، ردیفی از درختان عنبرسائل در دو سمت محور کاشته می‌شود که بر تفاوت عرض مسیر و سلسله مراتب فضا و تفکیک حوزه‌های عمومی‌تر و خصوصی‌تر در باغ تأکید می‌کند. در کرت‌های میوه از «طرح کاشت پنج نقطه‌ای» استفاده شده است که بر اساس تقسیمات چهارگوش شکل می‌گیرد. در این روش در هر یک از تقسیمات مربع‌شکل، چهار درخت در گوشه‌ها و یکی در مرکز کاشته می‌شود. از ویژگی‌های این روش این است که در مقایسه با روش کاشت موازی منظرۀ انبوه‌تری از درختان پدید می‌آید و مهم‌تر از آن برای رشد ریشه‌های گیاهان فضای بیشتر و بهتری ایجاد می‌گردد. بر اساس روابط دید و منظر و بسته به کارکرد فضا، طرح کاشت در اطراف ساختمان‌ها متفاوت است: با توجه به محل قرارگیری ساختمان اصلی، که برخلاف هندسۀ شناخته‌شدۀ باغ ایرانی در مرکز و در امتداد محور اصلی قرار ندارد، در کرت روبروی این ساختمان گیاهان کوتاه‌تر، درختچه‎ها، گل‌ها و گیاهان پوششی کاشته می‌شوند تا دید اصلی ایوان باز بماند. در عین حال درخت چنار قدیم و ردیف درخت‌های تبریزی کنار استخر با ایجاد تمرکز و حریم، در شکل دادن به این محدوده از باغ به عنوان یک فضای واحد تأثیرگذار هستند.به همین ترتیب در محوطه روبروی ساختمان فرعی و گلخانه، کرت‌های کوچک صیفی‌جات و سبزی‌ها ایجاد شده، و در اطراف ساختمان سرایداری از درختچه‌های خرزهره برای کاهش دید به فضاهای خصوصی باغ استفاده شده است.